Từ “vụ án gà lôi trắng”, ông Nguyễn Hoài Bảo (Chuyên gia bảo tồn chim) cho rằng ý kiến “nuôi động vật hoang dã quý hiếm sinh sản thành công thì nên khen” là quan điểm sai lầm. Tuy nhiên, hiện nay loài Gà lôi trắng được chuyển sang Nhóm IIB, có thể xem xét như một yếu tố để xin khoan hồng.

Như Báo điện tử Dân Việt đã thông tin, theo hồ sơ vụ án, ngày 2–3/4/2025, anh Thái Khắc Thành bị phát hiện vận chuyển và nuôi tổng cộng 13 cá thể Gà lôi trắng tại nhà riêng. Loài này, vào thời điểm đó, thuộc Nhóm IB theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP – nhóm nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.
Gà lôi trắng trống. Ảnh: Nguyễn Hoài Bảo
Hành vi nuôi và buôn bán vì mục đích thương mại cấu thành tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự, với khung hình phạt từ 5 đến 10 năm tù.

Nuôi gà lôi trắng sinh sản, có nên được khen?

Chia sẻ với Dân Việt, ông Nguyễn Hoài Bảo, Chuyên gia bảo tồn chim cho biết: “Những ngày qua, vụ án một nông dân tại Nghệ An bị tuyên 6 năm tù vì nuôi và buôn bán Gà lôi trắng đã trở thành tâm điểm tranh luận trên mạng xã hội”.

Tuy nhiên, theo ông Bảo, nhìn từ góc độ pháp lý và bảo tồn, câu chuyện không đơn giản như vậy.

Ông Nguyễn Hoài Bảo theo dõi thông tin trên mạng xã hội và nhận thấy có ba luận điểm chính được đưa ra: bị cáo “không biết luật”; “hoàn cảnh gia đình nghèo khổ” và “nuôi sinh sản thành công nên được khen”.

“Theo tôi, trong pháp luật, đặc biệt là pháp luật hình sự việc “không biết” không loại trừ trách nhiệm. Thứ hai, về hoàn cảnh gia đình cũng không phải là lý do để miễn tội, nhất là khi hành vi mang mục đích thương mại. Đây chỉ có thể xem xét là tình tiết giảm nhẹ khi lượng hình”, ông Bảo nói.

Còn với quan điểm “nuôi động vật hoang dã quý hiếm sinh sản thành công thì nên khen”, ông Bảo cho rằng đây là quan điểm sai lầm.

“Bởi gây nuôi loài thuộc danh mục cấm chỉ hợp pháp khi đáp ứng đủ điều kiện: nguồn gốc hợp pháp, đăng ký với cơ quan chức năng, mã số cơ sở, giấy tờ vận chuyển. Nuôi trái phép không chỉ vi phạm mà còn tiềm ẩn nguy cơ “rửa” động vật bắt từ tự nhiên và gây hại cho quần thể”, ông Bảo nói.
Gà lôi trắng mái không có bộ lông màu trắng như gà lôi trắng trống. Ảnh: Nguyễn Hoài Bảo

Gà lôi trắng đã được chuyển sang nhóm IIB

Theo ông Bảo, ở góc độ pháp luật, tòa sơ thẩm đã tuyên hành vi cấu thành tội danh với tình tiết tăng nặng, đồng thời xem xét các yếu tố giảm nhẹ khi lượng hình. Tuy nhiên, ở giai đoạn phúc thẩm, tòa án có thể cân nhắc giảm nhẹ nếu bị cáo có nhân thân tốt, thành khẩn khai báo hoặc hoàn cảnh đặc biệt.

Nhóm IIB bao gồm các loài động vật rừng thuộc Phụ lục II của CITES, có giá trị về khoa học, môi trường hoặc có giá trị cao về kinh tế, nhưng số lượng quần thể còn ít trong tự nhiên hoặc có nguy cơ tuyệt chủng. Việc khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại các loài động vật hoang dã thuộc nhóm IIB cần được hạn chế và kiểm soát chặt chẽ.

Đặc biệt, điểm đáng chú ý là từ 1/7/2025, loài gà lôi trắng được chuyển xuống Nhóm IIB (hạn chế khai thác), nhưng điều này không làm thay đổi tội danh cho hành vi đã xảy ra trước đó. (Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT của Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

“Việc loài Gà lôi trắng được chuyển sang Nhóm IIB có thể được viện dẫn như một yếu tố để xin khoan hồng”, ông Bảo nói.

“Về truyền thông, theo tôi cần tránh hai thái cực: một bên cực đoan lên án cá nhân, một bên “tô hồng” hành vi vi phạm. Thông điệp hợp lý là: bảo tồn cần pháp luật nghiêm minh đi đôi với tuyên truyền và hỗ trợ để người dân không vướng vào vi phạm” – ông Nguyễn Hoài Bảo khẳng định.

Chuyên gia về chim cũng cảnh báo: “Vụ án gà lôi trắng là lời nhắc nhở rằng bảo vệ động vật hoang dã không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng mà còn đòi hỏi sự hiểu biết và tuân thủ pháp luật từ mỗi người dân. Một cá thể quý hiếm bị thương mại hoá trái phép không chỉ là một vi phạm, mà còn là một mắt xích đứt gãy trong nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học”.

Nhà điểu học Nguyễn Hoài Bảo – giảng viên Trường đại học Khoa học tự nhiên-Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, kiêm nhiếp ảnh gia và nhà hoạt động xã hội vì môi trường.