Theo nghệ thuật là để thoát ly cái nghèo cho gia đình

Hà Xuyên sinh ra trong một gia đình thuần nông ở vùng chiêm trũng Tiền Hải, Thái Bình. Năm 1970, Hà Xuyên đang học lớp 8, bất ngờ được người chị ruột cho biết thông tin Đoàn ca múa Thái Bình đang tuyển diễn viên, và “lệnh” cho em gái ngồi trên xe đạp để đèo lên huyện tìm vận may. Cô gái 15 tuổi phải trải qua 2 vòng thi tuyển hát và múa. Sự ngây ngô dễ thương khiến cô chọn ca khúc khó Tiếng chày trên sóc Bom bo và nhận được ngay lời phán “Hát gì mà như con mèo hen”. Khi tới yêu cầu múa, cô phải thể hiện động tác theo nhịp vỗ tay của giám khảo… và thật may vốn tuổi khỉ có tài bắt chước nên đã nhận vài cái gật gật nhẹ nhẹ.

NSƯT Hà Xuyên

Khoảng 1 tháng sau, Hà Xuyên nhận được giấy báo trúng tuyển của đoàn và người phản đối đầu tiên lại chính là bố của chị. Mặc dù ông là người tham gia rất tích cực trong Ban tuyên truyền của xã, một người làm văn nghệ phong trào, biết chơi nhiều nhạc cụ như: tranh, nhị, thập lục và hát thạo các điệu chèo, chầu văn… Nhưng Xuyên vẫn quyết tâm đi bởi chỉ lý do duy nhất – Bớt một miệng ăn cho gia đình vì thương cha mẹ phải nuôi nhiều mặt con.

Học trung cấp múa tại chức, với tinh thần ham học hỏi, cầu tiến và rèn luyện chuyên cần, chị trở thành diễn viên múa solid của đoàn, diễn chủ chốt trong các tiết mục, chương trình. Trong các đêm biểu diễn phục vụ nhân dân và bộ đội trước khi lên đường vào Nam chiến đấu, chị đảm nhận nhiều phần: múa solo, múa tập thể, hát tốp ca nữ, làm MC, thậm chí tham gia một số vở kịch của đoàn. Đoàn mang các chương trình tới những vùng nông thôn hẻo lánh để phục vụ. Những đêm mưa rét cắt da thịt mà đồng bào vẫn đội mưa, ngồi dưới thửa ruộng vừa được gặt hái xong, để xem. Còn các nghệ sĩ thì mặc váy ngắn, hở tay để múa: Cô gái Pacô, múa nón, múa hội mùa, múa bên cánh võng. Chị múa mà 2 hàm răng đánh vào nhau lập cập vì quá lạnh. Nhưng, chị từng sống cùng dân, được dân tặng cho những sản phẩm chăn nuôi, gieo trồng… Chính sự yêu thương đùm bọc ấy, càng tiếp thêm nghị lực và niềm đam mê cho chị. Tất cả họ cùng nhau vượt qua những năm tháng chiến tranh ác liệt, đem lời ca điệu múa cho nhân dân và bộ đội. Tuy là em út trong đoàn nhưng chị luôn nhận được sự yêu quý cùng những ghi nhận trong tập luyện… Đó là những ngày đầu Hà Xuyên bước chân vào lĩnh vực nghệ thuật.

NSƯT Hà Xuyên lúc trẻ

Năm 1975, đất nước thống nhất, chị phải bỏ lại sau lưng vị trí diễn viên solid để cùng chồng vào nhận nhiệm vụ tại Sở Văn hóa Tp. Hồ Chí Minh. Chị được phân công đảm trách dạy những lớp ba lê và dân gian do Phòng văn hóa tổ chức, những lớp múa cho các quận huyện và phong trào văn nghệ cho các cơ quan. Do yêu cầu phát triển, Phòng Nghệ thuật sân khấu được tách làm hai (Phòng Sân khấu và Công ty tổ chức biểu diễn), chị được điều động về Công ty tổ chức biểu diễn chuyên lo công tác tổ chức biểu diễn trong những ngày Hội hoa xuân ở Tao Đàn cho nhân dân vui Tết. Thời gian này, chị còn đảm nhiệm luôn công việc MC cho các chương trình phục vụ các đoàn khách ngoại giao quốc tế và luôn được đánh giá cao trong mọi hoạt động chuyên môn và phong trào tại cơ quan và cộng đồng .

NSƯT Hà Xuyên vai Ngọc Mai trong phim Biệt động Sài Gòn

N hững vai diễn ấn tượng tiêu biểu

Năm 1981, tại một sự kiện đoàn nghệ thuật nước ngoài biểu diễn ở công viên Tao Đàn, lần đầu tiên chị được gặp và nói chuyện với đạo diễn Huy Thành khi ông dắt cô con gái út Sao Mai cùng đến xem. Vậy là sau gần 1năm, năm 1982, khi ông tìm diễn viên cho vai Hà cho phim Xa và gần, ông đã nói ngay phó đạo diễn Nhật Minh đến mời Hà Xuyên để thử vai. Vừa bất ngờ, vừa nhen nhóm niềm vui, song chị xin từ chối, phần vì chưa đóng phim bao giờ, phần vì lo con còn nhỏ (bé Hà Thu mới 5 tuổi). Vậy mà cuối cùng chị vẫn chịu thua sự thuyết phục bền bỉ kiên trì của phó đạo diễn Nhật Minh để đến thử vai trong một cảnh tại sở thú.