Cơ quan Cảnh sát điều tra, Bộ Công an vừa khởi tố vụ án, bắt tạm giam ban lãnh đạo Công ty Cổ phần Z Holding – đơn vị sản xuất sữa bột Hiup – về tội “Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng và Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm”.

Ngay lập tức những người dẫn chương trình nổi tiếng như biên tập viên (BTV) Quang Minh và MC Vân Hugo… một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý của công chúng do tham gia đóng clip quảng cáo cho sản phẩm sữa này trước đây. Xin được nhắc lại: BTV Quang Minh đã bị Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) xử phạt 37,5 triệu đồng với hành vi: Quảng cáo sản phẩm dinh dưỡng không phù hợp với một trong các tài liệu theo quy định tại Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm và quảng cáo sản phẩm dinh dưỡng sử dụng tên của bác sĩ; còn bà Nguyễn Thanh Vân (MC Vân Hugo) bị phạt 70 triệu đồng vì vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo.

Hiện tại, cả 2 MC đã gửi lời xin lỗi tới công chúng và đều cho rằng bản thân cũng là nạn nhân, “bị lừa” và “bị lợi dụng niềm tin nghiêm trọng”. Ở đây kết luận về sự việc xin để cho cơ quan chức năng. Nhưng, cần thấy rằng, bên cạnh những ý kiến bày tỏ sự cảm thông thì cũng có nhiều người cũng tỏ ra bức xúc, thất vọng, cho rằng 2 MC là người nổi tiếng, cần phải cẩn trọng hơn khi nhận quảng cáo, đặc biệt là các sản phẩm liên quan đến sức khỏe.

Sự việc gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về trách nhiệm phát ngôn của người nổi tiếng trên không gian mạng, nhất là khi tiếng nói của họ có ảnh hưởng đáng kể tới một bộ phận không nhỏ công chúng, người dùng mạng xã hội. Hoạt động giới thiệu sản phẩm (tiếp thị, quảng cáo) thông qua phát trực tiếp (livestreams) không sai nhưng nếu vô tội vạ thì có thể đưa những người nổi tiếng vào tình huống trở thành người tiếp tay cho sản phẩm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.
Biên tập viên Quang Minh, MC Vân Hugo đã tham gia quảng bá cho sản phẩm sữa Hiup (Ảnh: Chụp màn hình).

Từ câu chuyện trên, tôi cho rằng người nổi tiếng – đặc biệt trong lĩnh vực truyền thông, nghệ thuật, những người gắn bó với đời sống tinh thần xã hội – không chỉ đơn thuần đại diện cho hình ảnh cá nhân, mà còn phải ý thức về trách nhiệm của bản thân, là tấm gương phản chiếu các giá trị văn hóa, thái độ sống và tinh thần của cộng đồng.

Trong kỷ nguyên mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, tầm ảnh hưởng của lời nói vượt xa phạm vi cá nhân, người nổi tiếng trở thành “người có ảnh hưởng” đến hành vi tiêu dùng, “người kiến tạo dư luận”, “người dẫn dắt tâm thế xã hội”. Họ hiện diện trong từng câu chuyện hằng ngày, định hình thị hiếu, tạo dựng xu hướng và thậm chí có thể khơi dậy niềm tự hào dân tộc hoặc gieo rắc hoài nghi xã hội – tất cả chỉ từ một phát ngôn.

Vì vậy, trách nhiệm của người nổi tiếng không dừng lại ở chuyên môn hay khả năng biểu đạt nghệ thuật, mà còn là trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm xã hội – đặc biệt trong cách ứng xử với lịch sử, với các giá trị văn hóa và những vấn đề mang tính biểu tượng của cộng đồng. Hơn cả, là trách nhiệm sống và làm việc tuân thủ quy định của pháp luật

Tôi tin rằng, khi người của công chúng ý thức rõ mình không chỉ là cá nhân nổi bật mà còn đại diện cho một phần tinh thần xã hội, họ sẽ hành xử cẩn trọng, sâu sắc hơn. Khi đó, chúng ta sẽ không chỉ có những nghệ sĩ tài năng, mà còn có những người truyền cảm hứng tích cực, lan tỏa các giá trị nhân văn và lòng yêu nước – điều mà xã hội Việt Nam rất cần trong quá trình phát triển và hội nhập hiện nay.

Trong thời đại số, mỗi phát ngôn có thể lan truyền với tốc độ chóng mặt, vượt qua mọi giới hạn không gian, nên trách nhiệm với từng lời nói chưa bao giờ lớn lao như thế. Chỉ một dòng trạng thái hay một câu nói thiếu cân nhắc cũng có thể chạm đến hàng triệu người, gây hiểu nhầm, tổn thương, thậm chí làm lung lay những giá trị tinh thần chung của xã hội.

Người nổi tiếng – nhất là trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, truyền thông – giờ đây không chỉ là người trình diễn hay truyền tải nội dung, mà còn mang tiếng nói ảnh hưởng, góp phần hình thành nhận thức và thái độ của công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Do đó, họ phải hiểu rằng mỗi lời mình nói ra không chỉ phản ánh quan điểm cá nhân, mà còn có thể tác động đến nhận thức tập thể, đến bầu không khí văn hóa – xã hội, hành vi tiêu dùng của công chúng và thậm chí là ảnh hưởng đến sức khỏe của một cộng đồng.

Tôi cho rằng, điều quan trọng nhất chính là trách nhiệm đạo đức trong phát ngôn. Trách nhiệm ấy đòi hỏi sự tỉnh táo, hiểu biết và trên hết là lòng tôn trọng – tôn trọng pháp luật, tôn trọng sự thật, tôn trọng cộng đồng và tôn trọng chính giá trị của bản thân mình!

Người nổi tiếng cũng là con người, cũng phải kiếm sống, có thêm thu nhập. Song, trong thời đại mà “mạng xã hội không quên” và công chúng ngày càng khắt khe với những phát ngôn, hành vi lệch chuẩn, chỉ một lời nói vô ý cũng đã có thể phải trả giá bằng cả sự nghiệp, bằng niềm tin mà khán giả dành trọn suốt nhiều năm, huống hồ là nghi vấn (vô tình hay hữu ý) tiếp tay cho tội phạm.

Bởi vậy, trước khi phát ngôn, trước khi nhận hợp tác với bất cứ nhãn hàng, thương hiệu nào, hãy dừng lại một chút để suy nghĩ – không chỉ xem mình muốn nói gì, mà còn xem xã hội sẽ tiếp nhận, sẽ chịu ảnh hưởng như thế nào. Và nếu có thể, hãy dùng tiếng nói của mình để lan tỏa điều tích cực, để xây dựng niềm tin, chứ đừng làm tổn hại đến người khác. Đó không chỉ là bổn phận, mà còn là sứ mệnh của người có ảnh hưởng trong kỷ nguyên số.

Để xây dựng một môi trường phát ngôn lành mạnh trên không gian mạng, bên cạnh ý thức của mỗi cá nhân, vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước và hệ thống pháp luật là hết sức quan trọng. Đây chính là “hàng rào đạo đức và pháp lý” để bảo vệ các chuẩn mực xã hội, bảo vệ lợi ích công cộng, đồng thời tạo ra khuôn khổ rõ ràng để những người có ảnh hưởng thực hiện quyền tự do ngôn luận một cách có trách nhiệm.

Trong môi trường số, nơi chỉ một phát ngôn thiếu kiểm soát cũng có thể gây tổn hại đến các giá trị kinh tế, văn hóa, lịch sử, chính trị…, việc thiết lập những giới hạn pháp lý là cần thiết nhằm ngăn ngừa các hành vi lệch chuẩn, phản cảm hoặc xuyên tạc, thậm chí phạm pháp.

Hiện nay, chúng ta đã có những hành lang pháp lý như Luật An ninh mạng, Luật Quảng cáo; các nghị định về quản lý thông tin trên mạng xã hội, Bộ Quy tắc ứng xử trên không gian mạng… Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và sức ảnh hưởng ngày càng lớn của người nổi tiếng, việc bổ sung, cập nhật và hoàn thiện các quy định là rất cần thiết.

Chúng ta nên triển khai hiệu quả hơn nữa bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp dành riêng cho người của công chúng, đặc biệt là các quy định cụ thể về phát ngôn trên mạng xã hội và ứng xử trước những vấn đề nhạy cảm của xã hội và đất nước. Các cơ quan quản lý văn hóa, truyền thông như Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cùng các hội nghề nghiệp, cần phối hợp giám sát, nhắc nhở và nếu cần, có biện pháp xử lý phù hợp với mức độ vi phạm – từ cảnh báo, tạm ngưng hoạt động đến hạn chế sự hiện diện trên các phương tiện truyền thông.

Bên cạnh đó, vai trò của các nền tảng mạng xã hội cũng cần được đề cao, bởi họ chính là nơi để phát ngôn lan truyền. Các nền tảng cần có cơ chế phản hồi nhanh, sàng lọc nội dung vi phạm, và phối hợp với cơ quan chức năng trong việc xử lý những trường hợp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cộng đồng.

Quan trọng hơn, chúng ta không thể chỉ trông chờ vào “pháp luật cứng”, mà cần kết hợp với “văn hóa mềm”. Song song với việc hoàn thiện khung pháp lý, cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục đạo đức công dân và ý thức trách nhiệm xã hội trong các lĩnh vực nghệ thuật, giải trí và truyền thông. Chỉ khi người nổi tiếng nhận thức rõ vai trò của mình, và xã hội có những thiết chế giám sát hiệu quả, thì không gian mạng mới thật sự là nơi lan tỏa điều tử tế, thay vì vô tình trở thành nơi gây tổn thương những giá trị thiêng liêng của đất nước.

Cá nhân được làm những gì pháp luật không cấm, bản thân tôi luôn ủng hộ quyền chính đáng của mỗi công dân; ủng hộ và tôn trọng sự đa dạng trong suy nghĩ và tiếng nói, hoạt động kinh doanh của bất kỳ ai. Nhưng khi phát ngôn và hành vi của họ có ảnh hưởng rộng lớn, đặc biệt là trên mạng xã hội, thì trách nhiệm của mỗi cá nhân đó cũng vô cùng lớn lao – trách nhiệm đối với công chúng, với tương lai của thế hệ trẻ.

Tôi nghĩ những người có ảnh hưởng cần lắng nghe nhiều hơn trước khi nói, đọc sâu hơn trước khi viết, và nghĩ xa hơn trước khi chia sẻ. Một người có ảnh hưởng thực sự không phải là người nói được nhiều điều gây chú ý, là “chiến thần livestreams” bán được nhiều sản phẩm nhất, mà cần là người mang lại giá trị tích cực, tốt đẹp đến cộng đồng, khiến người khác suy nghĩ tích cực hơn, yêu thương nhiều hơn, và sống có trách nhiệm hơn.

Tôi cũng mong rằng, chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một môi trường mạng văn minh, nơi tiếng nói cá nhân được tôn trọng nhưng không lấn át trách nhiệm cộng đồng; nơi người nghệ sĩ, người dẫn chương trình, nhà báo… không chỉ là những người dẫn dắt xu hướng mà còn là những người gìn giữ đạo lý, lan tỏa giá trị văn hóa trong thời đại số. Đó không chỉ là kỳ vọng của riêng tôi – mà còn là nguyện vọng của rất nhiều người đã, đang và sẽ gửi gắm niềm tin vào những ai mang trong mình sức ảnh hưởng xã hội lớn lao.